Kohran Hmasahai Mawl Kha.
Johny Laldinthar F.Tusing, 2017.
John Foster in a ziek “The First Advance-Church History AD 290-500” ti lekhabu UBS, Library ah ka tiem fuka, a mi hne hle. Hi taka inthawk hin KOHRAN HMASAHAI MAWL KHA ti hi ka hung ziek suok a nih.
Tukum 2017 Puitling Sunde
Skul ah Tirkohai Thilthawhai ei inchuk tl<t tluta, t^mtak chun ngaituona ei
lo seng tahnung le tamtak ei lo hmelhriet tasa ani ti kan hmai naw, sienkhawm
Kohran hmasahai a inthawka inchuk ding belsana ni fawmin ei ziek tum anih.
Kristien Sakhuo in\anna
(apieng le murna) chu hmun thlawmtak el ‘ran bu p>kna thl>ng’ (manger)
anih. A phuta inthawk Kristien in\anna bulpui/innghatna chu Pathien thu
(message) Johan 3:16 “Pathienin khawvel a
hmangai b>k b>k a, chuongchun, a Naupa kh^t nei sun chu a pek a” ti hi anih. AD 175 lai vela
Greek mi, ziektu ropui ringtuhai sawisel le seldawng hlaktu Celsus chun ‘Palestina ram kher a Isu Krista khawvel
mihriem popo sandamtu dinga Pathienin a pek ti hi a petu Pathien hi a inlusu na
a inthawk tho har sien chu a thawsuol zie hrie suok a tih’ tiin a lo
seldawng. Tamtak chun awm le ni thei dingin an ring hiel. Palestina ram kha
khawvel map a hmutheilo vanga ch$n a ni. Isu hun lai khan a ram phek khan a
dung mel 150 le a khan mel 75 chau a lien anih a, Isu khawm kha hi rama hin a
dung a khangin kea inlawna rawngbawlin, hi ramri puotieng chu hmu ding a thl^wm
hle.
Amiruokchu Luke 24: 47 “Jerusalema inthawkin hnam tin kuoma hril ning a tih” ti le Galati 4:4 “a hunbi a hung kim khan” tiin naupa pekna hmun le hun kha a \ha famkim zie le andik zie hmutheiin a um. Palestina ram hi khawvel leilung (geographically) le history a inthawk khawmin hmun laili na tak a lo nih. Asia le Africa khawmuolpui infepaw na lampui \ha (corridor) le hmasawnna hmunpui (civilization centers) infinna hmun pawimawtak a lo nih bawk. Pentecost ni a Thlarau Thienghlim hung tlungin Kohran indina a um khan Jerusalem a hin Juda hnam hmun tin ramtin indara um hai fekhawmin rambung 17 lai zet a mi an hung khawm a, chutaka inthawk chun ‘ram ng^wpui meichawk ang elin’ ram dang danga kai k^ngin Kohran nasatakin hung indarin tamtak belsa an hung ni pei thu ei hmu. Thilthawhai 1:8 chun Jerusalem le a se vela (Judai, Samari le Galilee- Palestina ram vawng ani) hrepuituhai (witness) anni a, Thilthawhai 8 a chun chanchin \ha chu nasa taka ram dang tieng andar ta ti ei hmu. A hmun hi a lo va f<k deh.
A hun thu a, Kaisar
Augustus(Octavius) in ram tamtak keikawpa Rom Lalram (Roman Empire) hnuoia a
awplai hun, inremna le muongna Pax Romana
a \hat vanglai tak, lampui \ha le hmasawnna in hmun tamtaka a del lai hun
anih. Roman hai Politics dam, Greek hai thiemna le varna dam, Juda hai sakhuona
le inzawm dam le thil dang danga Pathien hring le Samdamtu Messia an pawimaw
hun le an ngaisak hun vanglai tak ani bawk, Church Father Origen lem chun “Chanchin\ha hrildar na ding le inchuktirna
dingin Pathienin a ram leilung a buotsai
anih” a lo tih. Celsus hin chu a lo hmu\hel chieng ngawt el. Mihriemna
thiemna le varna ringawta Pathien remruot le hun ruot chawksuok ei lo tum ve hi
chu an khaw ngei el.
Pentecost ni a Kohran
indin a um chu a hmutu le hretuhai chun an ram tieng seng inchuktirtu le hriltu
an hung ni. Eini rawi chu ei ngaithla rawn deu deu, ei hriet rawn deu deu, ei
buoi deu deu amani ti ding deu thawin ei um. Einia Krista hmu ding a thlawm deu
deu, midang la hre ngailohai iengtin am \huoilut ei ta? Kohran in\an hlima
Kohran hlimthla kha ei en a- Lungril
hmunkhatin an um, hlimtak le lungawitakin an thil neihai an sem hlak, Pathien an
inpaka, \hahnemngaitakin an \awng\ai hlak, mi popo ditsakin an um…chuongchun
Lalpa’n nitin an Kohranah mithar an \hangsatir pei / belsa pei ani kha. Hi
taka hin ei Kohran hin hi nunchang hi ei la nei am? Iengzat chie am ei nei a?
Ei i nei hai khawm hmaikawr/inhlemna chau ani el rawi maw!!
Rom 16: 1-16 ei tiem chun Kohran hmasahai Kross lamtluong Kohran indiktak ei hmu. Danglamna tamtak nei hai kha Krista a pumkhata um (Diversity in Unity for Christ) annih ti hmai ruol loin hmutheiin a um.Tirko Paula’n chibai b<kna ei hmu a mi 24 zet an hminghai a lam. Hi taka hin
(i) Kohran \huoitu, a sinthawpui, a rawngbawl chanpui le ant^ng chanpuihai (Phoibi, Priskilla, Akuila, Andronika le Junia hai Ringthar (Epainet).
(ii) Mi hnuoihnung (low class) le s<ok (Amplia, Urbana, Herma, Julli hai)
(iii) Mi chall^ng le ngirhmun insang (Aristobul s<nghai, Narkissa s<nghai, Rufa hai)
(iv) Midang dang mi 24 lai a zieklanga hin nuhmei 9 zet an\hang.Kohrana hin nuhmei hai hi an pawimaw hle ani ti ziek dang danga khawm hmu ding a um.
vi.
Hi
taka hin Juda mi, Gentail mi, mi hnuoihnung le mi langsar le hausa dam, nuhmei
pasal, thlaihna fa le sa fa mi dam, kohran dang (other house church) a inthawk
dam an um anih. Hieng popo baka hin ngaidan le lungril, nungchang le nunphung
inanglo tak tak an \hangsa anih.
Krista chun inangnawna popo, ei danglamna popo, rethei le pasie, nuhmei le pasal, mi hnuoihnung le mi insanghai thlangb$k a nei naw, inangnawna, indaidanna popo hung suktanin/n>rthlengin inangrawnga, ami thlanghai eini ti hi ei chieng a \ul hle. Kohran s<nga a nei deu le chethei deuhai hluora, a rethei le harsahai <ksak lo tihai dam hi Krista Kohran a chun hmun a chang ding a ni nawh.
Ringtu hmasahai khan
sukd<dana, sukrinumna le harsatna tamtak anlo hmasuona, a \hen lem chu savun
s<nga dam t<om khawngin an um a, hmu nuom siemna le zan huna parhuon ah
meivar pedawktu dinga raw niin thi chenin Krista tadingin an hun hai an lo
hmang anih. AD 165 ah Krista hminga lu bot a martyr changtu Justin Martyr chun “Krista
hrietna leiin thi kan thlang anih” a lo tih. Ei kohran hin ieng chen am
Krista tadingin ei inpek ve a, thaw f<t ta a ei in ngai lem el diem…Ringtuhai
inentirna(symbol) pawimawtak chu KROSS anih. Kross chun tuorna an entir. Church
Historian ropui Tertulian chun “Kohran chi
(seed) bulpui chu Martyr hai thisen anih” tiin a lo hril. Chuong ang
harsatna tamtak in a ch$m lai khawm chun hmangaina hruihruolin a keikhawma
Pathien kutsuok ropuitak chu an mi maksan pek anih. Ringtuhai ei en ding le ei
khawnghat ding pawimawtak chu kuta bawllo
chatuona ei umna ding hmun Vankhawpui tieng ding anih. Ringtu tinin ei
hriet ding pawimaw le \ul chu inlaichinna hi ani bawk. Atung zawnga inlaichinna(vertical Relationship) chu Pathien le ei
inlaichinna ani leiin mitin in hi inlaichinna hi zung nghettak keiin a nei ngei
ding anih, aphei zawnga inlaichinna (horizontal relationship) chu ei mihriem
chanpuihai le hmangaina \hanga, inhrietthiemtuona, inzatuona, inlungruolna le
in\hangpuituona hai hi ei chel tlat ding chu anih. Pathien le inzawmna \hatak
nei hai chun a mihriem chanpui hai a hmangaiin a <ksak ding anih. Pathien le inzawmna, inlaichinna nei anga
insal si a mihriem chanpuihai hmangai thei si lo chu a khingbai anih. Chuonghai
chun anhmu ding tak an hmu\hel hlak lei anih.
Kohran hmasahai chanchin hin Kohran sukhrat tharin um sien, Kohran hmasahai ang n<ngchang le kh^wsak d^n, inpumpekna le Krista tadinga thi chena ringum le inpezo ni dingin Lalpa malsawm raw s>h. Amen.