Thursday, 16 January 2025

Digital Addiciton

SHARE

 Digital Addiciton

mi tamtak chu hnungtieng hmatieng tlân an ta, hrietna chu a pung ding a ni sih a tiin’ Daniel 12:4

                                                                                            Johny Laldinthar F.Tusing, UBS, Pune, 2018.

Thuhma:

Khawvel changkangna le hmasawntaka hin khawl hmangruo (tehnology gadgets) hin nasatakin khawvel mihriem popo a mi fangsuoka. Ei Bible a khawm hrietna pung ding hi chu a lo hrillawk dai ta hrim a nih. Digital/technology ah innghatna a lien deu deua, hieng khawl hmangruo boa khawsa hi tulai khawvela thil theilo ang tluk a lo ni tah, ei tawng hi a hausa tawk naw leiin thumal pakhat hmanga ani dan angtaka inlet hi a harsa leiin ei hrietthiem tho leiin digital/technology hai hi ei tawnga inlet chuong loin ei hmangpei ding a nih. Tulai ringtu tamtak mi suksetu le ei kalchawina mi dal rawptu laia pakhat chu digital addiction hi anih. Chuleiin Ethical Issues hril hlaw tak a hung tling ta a, hi harsatna a inthawka ei khaw nghat sukdanglamna dingin tiin tawite’n ei hung suklang tum anih.

Technology ei ti hi a tangkaina a tam em em a, thilthaw  a suk-awlsam pha a, khawl hmangruo pakhata hin thil tamtak thaw theina- study resources, vedio enna, text, call, calculator, tying, notepad, etc tamtak el hmang theina(technology convergence)ding le software thatak tak el siemsuok le digital version tamtak a thar a suok peia  iengkim el awlsam takin um hmun a ei thaw zung zung thei a, hi hi cyberspace ti anih. A tangkaina tamtak um zing sienkhawm a kakhawk a tam em em. Digital hmangtu hi thalaihai antam taka, hi hmangruo in a suksiet khawm thalaihai an tamtak bawk.

Digital Addicition chu iem ana?

Kh^wl hmangruo hieng mobile, tablet, laptop, Tv, etc digital thil hrim hrim a \ul baka hmang zawngsak, a ma thuhnuoia umna le invetchilna hi digital addicition ei ti chu anih. Digital Addicition hi chi dang dang a um a chuhai laia a langsar pawlhai chu- Phone Addiction, Social Media Addiction le Internet Addiction hai hi an nih.

Digital Addiction le inzawma research thawtu haiin an hmudan chawk ruolin a statistics tlangpui  hieng ang hi anih.

1. Digital a innghatna(dependence): Mihriem 100 a 34 pei (34%) hin minute 10 dan pei a facebook an en hlak. Smartphone hmangtuhai laia 80% in zingkara anthaw hmasatak chu phone hawng a ni tlangpui a, phone boa um inlau/harsa (hi hi nomophobia antih) ti hi 60% ei tling phak tah. Binghamton University in research a thawna a hmudan lem chun pasal nekin nuhmei hai hi mobile phone nasatakin an innghat zuola, maktakin nuhmei a run mek thu an hril. Lekha tiemna le inchukna dinga hmangtu ruok chu 100 a 20 chau anni thung.

2. Hun hmang dan tlangpui: 2005 khan a tlangpuiin karkhata darkar 9 digital hmangruo leia hun hmang hlak aniha, 2016 ruok chun karkhata a thlawm taka darkar 25 hmang angin an hril (eini lai le chu an  ang char naw el thei). Ram changkangna hmuna haia chun nitin darkar 8 le Minute 40 lai screen (mobile, laptop,tv,etc) en hlak anga ngai a nih, hi hi $nna hun (sleep time) neka tam a nih.

3. 2016 khan scientist hai chun khawl hmangruo (Techno gadgets) hmang nasa hai leia nguina, tlakhnuoina (depression) a tam zuol niin an hriet.

4. Mihriem inlaichinna a suksiet: Internet hmangtuhai lai 31% hai hi an ruol le pai le sunglekuo hai leh hun hmang nekin an digital haia hun an hmang nuom lem. Hmel inhmua (internet hmanga Vedio call nilo ) inbiek nekin sms,whatsapp, facebook a inbiek nuom hi 58% eini lem tah. Nu le Pa tamtak khawmin In pakhat cheng hmunkhat nihai sienkhawm digital hmangruo hmanga inbiektuo or thil indawn ei ch$ng lem ta bawk.

5. Lungril, ngaituona le taksa a suksiet dan tamtak ziek ding le hmu ding a um bawk.

Iem ana company thiltum:

Company lientak tak hai chun mi an hip theina dingin an thuomhnaw man thl^wmte nisi tamtak zawr suok dan ding andapa. Man thlawmte a inchawk thei ding thuomhnaw(electronics) siem suok a tam deu deu. Tuta ei khawvel pal meka hin iengkim el hi ei kutzunga um ang elin iengkim el hi hmetdawk thei antah ti inla inkhel kher naw nih. Mihriem chen ei hmetdawk ani deu tak. Chuleiin company hai khawmin an sum lamsuokna ding lampui andap zinga Online shopping lem chu khawvela in\hang pawl tak a ni hrim. Company thenkhat lem chun mi hlem tumin thang an laka, tamtak hlemin an um reng bawk.

Ei Khawtlang(Society) ah Digital Addicition leia sietna intlun hai:

Digital/technology a tangkaina tamtak el hmu ding le hriet ding a um, amiruokchu mi’n a hmangdan ding angtak hmang taloa, a hun tamlem a khawrala a hmangruo hmangin, a thunun ta chun addicted (zawngsak) a nih. Damdawi, Zu le dang danghai addict ang bawka digital hai hi addict thei an nih. Tamtak ziek ding um sienkhawm lungrila invawi zawng deu hieng ang hin hei ziek ei tih:

1. Ringtu kalchawina daltu anih:

Technology hmanga Pathienthu hrietna le inchukna kawnga sin a thawhlawk em em a, a thatzie ziek ding tamtak a um. Amiruokchu addiction leia ringna kalchawina a siet letder na a ni thei bawk. Technology leia hun tamtak ei khawralna dam, ei lungril mi kei penga ngaituona dang dai a mi’n puttirna dam, Pathien le nitin a inpawlna (fellowship) hmang ta neka technology le hun hmang el ta khawm ei tam em em. Ei Pathienthu chun ‘Kei naw chu Pathien danghai hrim i nei ding a ni nawh, milem bie naw…’ (Exodus 20:3ff) ei khawvel ei hang en a technology hi Pathien anga ei biek el am anta aw ti theiin a um. Biekina hai khawm Pathienthu nek a whatsapp, facebook, instagram le thildang dangin a mi chawkbuoi hai eini el ta am aw!!! |halaihai a bikin eiin en\hat le eiin ennawn a va ṭul deh. Technology hi Pathien neka ei ngaipawimaw ani chun a va pawi awm de aw…

2. Mihriem inlaichinna a suksiet:

Tamtak chun hieng hmangruohai lei hin inlaichinna le inkungkaina a siem\hat ei lo ti thei, ani hrima andik a nih. Technology le inzawm hin mi tamtakin hun an hmang rawn ta lema, TV, Laptop le Mobile a hun hmang ral hi nitin hisap ta ang inla darkar tam fut a ni ding a nih. Tamtak chun ei mihriem chanpuihai le hun hmang nekin technology leh hun ei hung hmang rawn ta lem a nasatakin mihriem inlaichinna a suksiet anih (digital addiction statistics pt.no.4 en rawh). Inpan/inhmu loa rala inbiek le thu inthawnsawng ei thlang lem tah. Insunga cheng hmunkhat sungkuo tamtak khawm an mobile hai seng an them a, inbiek tlang, thu hriltlangna hai a thlawm diek dieka, family a khawm nasatakin inlaichinna a suksiet anih. Khawtlang nuna khawm nasataka kar mi siempektu anih. Addiction anga ei nei ta lei hin a tangkaina le hmangna ding ang taka hmang nekin a khakawk a tamlem hman hman tah.

3. Tharum insuona le vantlang tadinga sietna antlun:

Internet awlsam taka hmang zung zung thei ani ta leiin, a ch$ntaka inthawk a lientak chenin internet hi ei hmang deu thaw tah. Chun TV channel en senglo ei nei a, intin deu thawin ei nei ta a electric meivar hlak a tha deu deu tah. Naupang le thalai tamtakin tharum insuona, inthatna, insuomna, indona, inrukna, inhlemna le dang danghai hi ei hmurawn em ema, nasatakin ei hringnuna bu a lo khuora mi a hne a, ei chungah thu a hung neia, a taka tharum insuona hi a tam deu deu. Film thalo tamtak hmu ding a uma, mihriem chakna suksuok theina (lust/fornication) hai leiin mi tamtak an fe suol ta hrim bawk. Ei rama ngei, ei hnama ngei inpawngnekna, insuolluina hai a tlung el chu anta hi!!! Hienghai popo hi digital addiction leia inṭan ani ti inla suol khernaw nih. Chun, Social Media a inbeina hin khakhawk tam tak a nei, hmaisana ei inti ngam naw/ei hril ngam naw hai dam hi intiemna nei der lo in thlum deu deu in natak si in ei suksuok/kapsuok mawl mawl a, a denglo ding tamtak a deng a, mi tamtak in an natpui bawk a, Khawtlang, Pawl le Ram le Hnam tadinga hrisello tak antlun hlak hrim a nih.

4. News ringtlaklo tamtakin mi a chawkbuoi:

Technology hmang rawn rawnin news tehlem(fake) hi an thedar hrat el anih. Ringtlaklo ringvangthu tamtak thawndar leiin mi tamtak a chawkbuoia, abikin nu le nauhai tadinga hrisello tamtak a suksuok hlak. Chun, Social Media fethleng in mi tamtak in mimal, pawl, khawtlang inbeina remchang in an hmanga, account tehlem (fake) hai hmanga a sungril nina tak a chu mi dawivet ni si- huoi tak takin thu an thedar/hmetsuok a, ṭawngṭhalo pawrche le thienghlim lo, thutak ringtlak ni si lo tamtak khawm an suksuok rawp hlak.

5. Hun fak hektu ani leiin inchuklai a suksiet:

Technology Addiction leia mani nina ding ang hau phaklo, chang phaklo le ban phaklo hi ei va tam awm de aw…Technology hmangsuol leia mi tamtak hlawsam eini tawl anta hi.

Technology Addiction le inzawm hin ziek ding tamtak a um, ziek seng ni naw nih. Games/Internet Addiction lai a langsar pawltak chu PUBG hi a nih, 2017 a an siemsuok chau nisienkhawm Kh^wvela Games inhnel/inkhel rawntak a nih. Tuchen a PUBG inkhel hlak chu mi 400 million an nih, nitin a regular a inkhel hlak 87 Million an tling a, Download or inkhel theina dinga platform hai chu Windows, Xbox One, Android le iOS an nih. Playstore a download zat (ei ziek chen a) chu 56, 24, 531 an tah. Hi Games leia mani sunglekuo hai that chimit vawng dam, mani hringna lak dam an um nuol. PUBG inkhel hin game thawfuk chun a thlawmtaka minute 30 vel a awa, darkhat 2/3 hun khawral chu a awlsam em em a nih. Inchuklai hai nasatakin a suksiet mek a, thenkhat hril dan lem chun rambung hai tadinga ṭibaium tak chu PUBG game hi a la hung ni hiel ding niin an hril. Inchukna, sinthawna, discipline, taksa hriselna, nunchanga a khakhawk nasatak  a nei lei a nih.

Tiemtu dittak, ṭhalaihai hin Digital hi sietpui lo a, hlawk taka hmang ding le Pathienin thiemna, varna, remhrietna le thilthawtheina insangtak ami pek hi hmangsuol loa indiktaka hmang tum seng ei tiu. Technology is the god of modern day (Tulai khawvela technology hi pathien anih) ti dam hi pangzat a um bak el; ei rama khawm, hi thlipui hin a mi hung nuoi mek chu anta fimkhur taka kal ei chawi nuom a um. Hmangsuol le sietna intluntirtu ni loa ṭangkai taka hmanga, hrietna var inphumruk hai chosuokna lem a  hieng hmasawnna hmangruohai a hin Pathien a um anih (God is in the machine, God is in Cyberspace) ti lem thei dingin ṭhang la sau sau lem ei tiu.

SHARE

Author: verified_user